Φάληρο: Πώς θα αναγεννηθεί... η λουτρόπολη των Αθηνών

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Του Βασίλη Σ. Κανέλλη
Επρεπε να περάσουν εκατό χρόνια προκειμένου να μπουν οι βάσεις για την ανάπλαση του Φαληρικού Μετώπου, με τις εργασίες αποκατάστασης της περιοχής να ξεκινούν από το 2015, όπως ελπίζει τουλάχιστον το υπουργείο Περιβάλλοντος.

Το Φάληρο, η παλαιά λουτρόπολη των Αθηνών, ήταν κάποτε το κόσμημα του Λεκανοπεδίου. 

Η περιοχή με τα πανέμορφα ξενοδοχεία, πολυτελείς οικίες, τόπος συνάντησης της κοσμικής Αθήνας, αλλά και εκεί όπου οι κάτοικοι της πρωτεύουσας έκαναν τα «μπάνια του λαού».


Τότε που οι παραλίες της Βουλιαγμένης, της Γλυφάδας, του Σουνίου ή της Ραφήνας ήταν παντελώς άγνωστες, ενώ η Μύκονος και η Σαντορίνη ήταν ξερονήσια.

Σ' αυτή την περιοχή θα δημιουργηθεί ένα πάρκο 600 στρεμμάτων, στο οποίο θα μπορούν να κάνουν τις βόλτες τους οι Αθηναίοι. Με την ανάπλαση του παραλιακού μετώπου, την περιβαλλοντική αναβάθμιση της περιοχής και την ανάδειξη της ακτογραμμής, το Φάληρο μπορεί να κερδίσει λίγη από την αίγλη που είχε στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, λίγο προτού «σαρωθεί» η περιοχή από τους πολέμους και τη μαζική έλευση των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Όμως, το Φάληρο συνέχισε να αποτελεί τόπο καλοκαιρινού προορισμού για χιλιάδες Αθηναίους και τις επόμενες δεκαετίες. Εγινε συνώνυμο του θερινού παραθερισμού, κοσμοπολίτικος φάρος της πρωτεύουσας και μια περιοχή που έσφυζε από ζωή.

 Ποιος γνωρίζει ότι στον Φαληρικό Ορμο μεγαλούργησε ο... Καπετάν Ανδρέας Ζέπος, ένας δαιμόνιος Μικρασιάτης ψαράς που πλούτισε και έγινε συνώνυμο της καλοπέρασης στα διάσημα κέντρα διασκέδασης του Πειραιά και των Τζιτζιφιών, ενώ υμνήθηκε και από τα τραγούδια του μεγάλου ρεμπέτη Παπαϊωάννου.

Στο Φάληρο δημιουργήθηκαν και τα περίφημα «bains mixtes», δηλαδή τα μεικτά μπάνια ανδρών και γυναικών που δίχασαν και σκανδάλισαν την ελληνική κοινωνία.

Στη συνοικία που κατασκευάστηκαν τα εκπληκτικά ξενοδοχεία «Grand Hotel» και «Ακταίον» αναμένεται τα επόμενα χρόνια να δημιουργηθεί ένας μοναδικός προορισμός πολιτισμού, ψυχαγωγίας και αθλητισμού, καθώς βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη η κατασκευή του Πολιτιστικού Πάρκου από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Το Φάληρο πριν από 100 και πλέον χρόνια

Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία θα διαπιστώσει ότι η συγκεκριμένη συνοικία ήταν πανέμορφη, απαξιώθηκε, εγκαταλείφθηκε, αναπλάστηκε μερικώς για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και έκτοτε μετατράπηκε σε σκουπιδότοπο. Τώρα, εν μέσω οικονομικής κρίσης, είναι η μεγάλη ευκαιρία για τη ριζική μεταμόρφωση του φαληρικού μετώπου με επενδύσεις της τάξης των 230 εκατ. ευρώ, οι οποίες όμως θα φέρουν τεράστια ανάπτυξη.

Η ιστορία

Τα ξενοδοχεία και τα κιόσκια όπου ο κόσμος έκανε βόλτες

Το Νέο Φάληρο αποτελούσε παλαιότερα τη πρώτη λουτρόπολη της Αθήνας που συνδεόταν και με γραμμή τραμ. Είναι γύρω στο 1870 και η πλαζ στο Πασαλιμάνι σβήσει σιγά - σιγά και τότε ο Άγγλος Πίκερινγκ αναλαμβάνει να κατασκευάσει τη σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα - Πειραιά (ΣΑΠ.). Ο δήμος Πειραιά τότε ζήτησε να απαγορευτούν τα λουτρά στο Φάληρο, αλλά ο φθηνός σιδηρόδρομος δεν μπορούσε να ανακόψει το ρεύμα προς τη θάλασσα.

Στην αρχή πήγαιναν μόνον οι εύποροι Αθηναίοι, οι οποίοι μπορούσαν να πληρώσουν 4,5 δραχμές για άμαξα, 0,50-1 δρχ. για μια θέση σε άμαξα μαζί με άλλους και 8-9 δραχμές για να κλείσουν μια άμαξα μετ' επιστροφής όταν ο καφές κόστιζε τότε 10 λεπτά. Τα «μπάνια του λαού» ξεκίνησαν λίγο αργότερα και η παραλία γέμισε από κόσμο. Στις αρχές του 20ού αιώνα ξεκινούν και τα μεικτά λουτρά ανδρών και γυναικών, που προκάλεσαν αρχικά σάλο.

«Χαρά και αγαλλίασις εις τους θαυμαστάς των μεικτών λουτρών», έγραφαν οι εφημερίδες το 1916, δημοσιεύοντας την είδηση ότι «οι αστυνόμοι Πειραιώς αντικαθίστανται και συνεπώς θα αφεθούν πιθανώς ελεύθερα τα "μπαιν-μιξτ"».

Πανοραμική φωτογραφία του Φαλήρου μιας άλλης εποχής

Όμως, λίγο πριν, η περιοχή γίνεται τόπος μεγάλων τουριστικών επενδύσεων και δημιουργίας ξενοδοχειακών μονάδων πολυτελείας που αποτελούν τόπο διαμονής για Ελληνες και ξένους πλούσιους.

Το κόσμημα της περιοχής ήταν το «Grand Hotel», το οποίο κατασκευάστηκε από την εταιρεία των Σιδηροδρόμων το 1869 και ανακαινίστηκε το 1879. Το πανέμορφο αυτό κτίριο διέθετε 37 δωμάτια, αίθουσα δεξιώσεων και το κόστος ενοικίασης μαζί με το θέατρο και τα λουτρά ανερχόταν σε 36 δραχμές τον χρόνο.

Το 1903 εγκαινιάζεται ένα ακόμη ξενοδοχείο-κόσμημα, το «Ακταίον», ενώ στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει θαλάσσια εξέδρα περιπάτου, το λιθόκτιστο θεατράκι του Τσίλερ, ζωολογικός κήπος και διάσημα καφενεία και ζαχαροπλαστεία, και βεβαίως οι κολυμβητικές εγκαταστάσεις. Το «Ακταίον» εγκαινιάστηκε από τον τραπεζίτη Ιωάννη Πεσμαζόγλου και ήταν σχεδιασμένο από τον Τσίλερ στα πρότυπα των «Palace» των ευρωπαϊκών λουτροπόλεων.
Διέθετε 160 υπνοδωμάτια και μεγάλες πολυτελέστατες αίθουσες υποδοχής και δεξιώσεων. Για την ανέγερση, την εσωτερική διακόσμηση και τον εξοπλισμό του δαπανήθηκε το τεράστιο για την εποχή ποσό των 2.000.000 δραχμών.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου εγκαταλείφθηκε για να ακολουθήσει η κατεδάφισή του από τον δήμαρχο Πειραιά επί Χούντας Αριστείδη Στ. Σκυλίτση. Οσο για το «Μεγάλο Ξενοδοχείο του Φαλήρου», στον πόλεμο χρησιμοποιήθηκε και ως νοσοκομείο, ανακαινίστηκε το 1914 και λειτούργησε μέχρι το 1968, οπότε και κατεδαφίστηκε.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην εποχή της μεγάλης ακμής του Φαληρικού Ορμου είχαν κατασκευαστεί ξύλινα περίπτερα όπου έπαιζαν φιλαρμονικές και μπάντες για τους επισκέπτες. Στην εξέδρα του Φαλήρου γίνονταν διάφορες εκδηλώσεις και υποδοχές επίσημων προσώπων. Με το πέρασμα των χρόνων οι Αθηναίοι ανακαλύπτουν κι άλλες παραλίες, στο Καλαμάκι, τη Βούλα και τη Βουλιαγμένη, όπου τις Κυριακές συγκεντρώνονταν χιλιάδες Αθηναίοι.

Στις αρχές της δεκαετίας του '70 η περιοχή δεν είχε τίποτε από την αίγλη του παρελθόντος. Ξεκίνησαν έργα και επιχωματώσεις για τη δημιουργία της παραλιακής λεωφόρου, η οποία «έκοψε» την Αθήνα από το παραλιακό μέτωπο. Από την εποχή της αίγλης διασώζονται ορισμένα νεοκλασικά κτίρια και αναπαλαιωμένες βίλες του 18ου αιώνα, αλλά ο περίπατος δεν αποκαταστάθηκε ποτέ, ακόμη και αν υπήρξε η πρόσκαιρη «μεταμόρφωση» για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Πάρκο 600 στρεμμάτων με επενδύσεις 230 εκατ.

Έναν αιώνα μετά ο Φαληρικός Ορμος ετοιμάζεται να αλλάξει πρόσωπο. Στόχος του ΥΠΕΚΑ είναι ο διαγωνισμός να «τρέξει» μέσα στο 2014 και τα έργα να ξεκινήσουν την επόμενη χρονιά. Η ανάπλαση αφορά έκταση περίπου 600 στρεμμάτων: η Ποσειδώνος θα μετατοπιστεί κατά 90 μέτρα προς τη θάλασσα και στη θέση της θα δημιουργηθούν δύο ξηρά κανάλια ως αντιπλημμυρικά έργα.
Η περιοχή του Φαληρικού Ορμου θα αναπτυχθεί σε πέντε διακριτές θεματικές ζώνες, που τις χωρίζουν τέσσερις πεζόδρομοι που θα «μπαίνουν» στη θάλασσα ως προβλήτες. Και όλα αυτά θα συνδεθούν με το Πολιτιστικό Πάρκο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Η υλοποίηση του έργου, που συνεπάγεται επενδύσεις περίπου 230 εκατ. ευρώ, θα δημιουργήσει 1.000 θέσεις εργασίας στη φάση κατασκευής και περίπου 70 θέσεις άμεσης απασχόλησης κατά τη λειτουργία, ενώ η χρηματοδότησή του θα προέλθει από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη 2014-2020 του ΥΠΕΚΑ με 110 εκατ. ευρώ, από το ΥΠΟΜΕΔΙ με 80 εκατ. ευρώ και από το νέο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αττικής με 40 εκατ. ευρώ.

Το σχέδιο προβλέπει:

• Την ανάπτυξη μητροπολιτικού πάρκου έκτασης περίπου 600 στρεμμάτων με άξονες τη φύση, τον πολιτισμό την άσκηση - άθληση και την ψυχαγωγία.
• Αποκατάσταση της απρόσκοπτης επικοινωνίας του αστικού ιστού με το θαλάσσιο μέτωπο, με τη λειτουργική αναδιάταξη των τεχνικών υποδομών και ειδικώς των συγκοινωνιακών έργων της παράκτιας ζώνης.
• Αποτελεσματική αντιπλημμυρική προστασία της άμεσης και ευρύτερης περιοχής
• Λειτουργική και αισθητική συνοχή της παραλιακής ζώνης του Παλαιού Φαλήρου με το Πάρκο Πολιτισμού Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και με το πράσινο του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας, αξιοποιώντας και αναβαθμίζοντας τα ήδη υλοποιημένα ολυμπιακά έργα στο φαληρικό μέτωπο, από τον Ιλισό έως το Δέλτα.
• Θα υπάρξει εγκάρσια μετατόπιση της λεωφόρου Ποσειδώνος. Το τμήμα μεταξύ των ανισόπεδων κόμβων Κηφισού και Συγγρού, με μήκος περίπου 1.000 μ., μετατοπίζεται μέχρι 90 μέτρα προς τη θάλασσα, χαμηλώνει και καλύπτεται σε δύο θέσεις, πλάτους περίπου 300 μ. η καθεμιά, οι οποίες μαζί με πρόσθετες εγκάρσιες γεφυρώσεις ενοποιούν απρόσκοπτα τον αστικό χώρο με το παραλιακό μέτωπο.
• Πράσινες «κοιλάδες» ως αντιπλημμυρικά έργα. Στη θέση της υφιστάμενης παραλιακής λεωφόρου που μετατίθεται, υλοποιούνται δύο φυσικές «κοιλάδες» πρασίνου, βατές από πεζούς, μία στο Μοσχάτο και μία στην Καλλιθέα. Αυτές οι ήπιες εδαφικές πτυχώσεις θα παραλαμβάνουν τις πλημμυρικές παροχές σε περιπτώσεις πολύ έντονης βροχόπτωσης, ενώ όλο τον άλλο καιρό θα αποτελούν πράσινες μεταβατικές ζώνες από την πόλη προς τη θάλασσα.
• Υποστηρικτικά έργα. Για την άρδευση του εκτεταμένου νέου πρασίνου, δημιουργείται το Κέντρο Ανάκτησης Νερού Ελαιώνα, με τροφοδοσία από την υγρή φάση των λυμάτων του Κεντρικού Αποχετευτικού Αγωγού, υπόγεια μονάδα τριτοβάθμιας επεξεργασίας και επιστροφή της ιλύος στον κεντρικό αγωγό. Η δυναμικότητα της μονάδας θα είναι 1.200 m3/ημέρα και το παραγόμενο ανακτημένο νερό θα ανταποκρίνεται πλήρως σε όλες τις απαιτήσεις για απεριόριστη άρδευση τόσο στο μητροπολιτικό πάρκο όσο και σε μέρος του Πάρκου Κέντρου Πολιτισμού Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» (ΚΠΙΣΝ). Στα υποστηρικτικά έργα περιλαμβάνονται επίσης διατάξεις για την ανανέωση των στάσιμων νερών στον Κηφισό και στον Ιλισό, καθώς και μονάδα διαχείρισης για την αξιοποίηση των πράσινων αποβλήτων από τη συντήρηση του πάρκου.