Ελλάς, Συρία, Ναυαρίνο

 

Αν το 1827 χρειαζόταν ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας για να πραγματοποιηθεί η γαλλοαγγλορωσική ανθρωπιστική στρατιωτική επέμβαση, που κατέληξε στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, θα είχε γίνει ποτέ;

Όχι, φυσικά.

Διότι η οθωμανική Τουρκία, που ασφαλώς θα ήταν μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, θα ασκούσε βέτο εναντίον οποιασδήποτε επέμβασης που θα στρεφόταν εναντίον των συμφερόντων της. Άρα, ούτε Ναυαρίνο θα είχαμε, ούτε καταστροφή του οθωμανικού στόλου, ούτε απελευθέρωση της Πελοποννήσου ούτε, τελικά, ανεξαρτησία της Ελλάδας!

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όπως διαπιστώνει η σύγχρονη ιστορική
έρευνα, οι λεγόμενες «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών, ούτε άρχισαν με τον Μπιλ Κλίντον και τον Τζορτζ Μπους. Αντίθετα, πάνε μερικές εκατονταετίες πίσω. 

Oπως αναφέρει ο καθηγητής του Princeton Gary Baas, στη μελέτη του "Freedoms Battle: The origins of Humanitarian Interventions" η πρώτη «ανθρωπιστική επέμβαση» στη σύγχρονη εποχή είναι η γαλλοαγγλορωσική επέμβαση στην Ελλάδα που κατέληξε στη ναυμαχία του Ναυαρίνου.

Ας προσέξουμε εδώ: Ο όρος «ανθρωπιστική» δεν αναφέρεται κατ' ανάγκη στα κίνητρα των πρωταγωνιστών της επέμβασης. Άλλοι είχαν πράγματι «ανθρωπιστικά» κίνητρα (κυρίως η κοινή γνώμη και οι διανοούμενοι) και άλλοι ευρύτερα γεωπολιτικά (κυρίως οι κυβερνήσεις). 

Ομωs το χαρακτηριστικό στοιχείο όλων αυτών των επεμβάσεων είναι ότι ως νομιμοπoiησή τους χρησιμοποιήθηκε ένα ανθρωπιστικό αφήγημα που είχε ως επίκεντρο πραγματικά ή φαντασιακά εγκλήματα τα οπoία είχαν διαπράξει οι «κακοί» εναντίον του άμαχου πληθυσμού τους.

Στην ελληνική περίπτωση το κυριότερο αφήγημα ήταν οι αποδιδόμενες στον στρατό του Ibrahim Pasha ωμότητες εναντίον των Ελλήνων του Μωριά, καθώς και οι φήμες ότι οι Τούρκοι προετοίμαζαν μαζικές εκκαθαρίσεις.

 Όπως στην περίπτωση της Συρίας η αποδιδόμενη στον Άσαντ επίθεση με τα χημικά είναι το κερασάκι που θα προκαλέσει την επέμβαση, έτσι και στην περίπτωση της Ελλάδας η φήμη ότι ο Ibrahim Pasha ετοιμαζόταν να στείλει σαν σκλάβους στην Αίγυπτο όλους τους Έλληνες -«γενοκτονία» όπως θα λέγαμε σήμερα- ήταν το κερασάκι που έκανε τη Ρωσία, τη Βρετανία και τη Γαλλία να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να επιτεθούν στον στόλο του Ibrahim. 

Φυσικά, είχε προηγηθεί το αίτημα των Τριών Δυνάμεων προς τον Σουλτάνο να δοθεί περιορισμένη αυτονομία στους Έλληνες «προκειμένου να σταματήσει η αιματοχυσία»-αίτημα το οποίο ο Άσαντ-συγνώμη, ο Σουλτάνος!- αγνόησε.

Φυσικά, η κοινή γνώμη ιδιαίτερα στη Γαλλία και την Αγγλία είχε ήδη «ψηθεί» με τα αποδιδόμενα στους Τούρκους εγκλήματα -ιδιαίτερα τη σφαγή της Χίου το 1822 που μετά και τον πίνακα του Delacroix, είχε πάρει διαστάσεις δημοσιότητας ανάλογες με αυτή της σφαγής στη Srebrenitsa ή τον βομβαρδισμό της Guernica. 

Εδώ οι λομπίστες της «Ελληνικής Επιτροπής» στο Λονδίνο είχαν κάνει εξαιρετική δουλειά αφενός δημοσιοποιώντας τα εγκλήματα των Οθωμανών και αφετέρου φροντίζοντας πάντοτε να θυμίζουν στο ακροατήριό τους ότι οι ταλαίπωροι Ρωμιοί ήσαν στην πραγματικότητα οι γνήσιοι απόγονοι του Οδυσσέα και του Αχιλλέα - εν γένει της κλασικής αρχαιότητας που εκείνη την περίοδο ήταν ό,τι πιο μοδάτο και sic στο Παρίσι και το Λονδίνο. 

Το κίνημα των «Φιλελλήνων», που πέραν του Byron και του Shelley, συμπεριλάμβανε προσωπικότητες όπως τον οικονομολόγο David Ricardo, τον φιλόσοφο Jeremy Bentham και τον συγγραφέα Victor Hugo, ήταν εξαιρετικά δραστήριο οργανώνοντας εκδηλώσεις, μαζεύοντας χρήματα, βγάζοντας ανακοινώσεις Τύπου και ασκώντας πιέσεις σε πολιτικούς.

Και όπως συμβαίνει και σήμερα, έτσι και τότε η απόδοση των εγκλημάτων ήταν αρκετά επιλεκτική. Όπως στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας η κοινή γνώμη στη Δύση υποβάθμιζε τα εγκλήματα των Βοσνίων ή στον εμφύλιο της Συρίας υποβαθμίζει τα εγκλήματα των επαναστατών, έτσι και στην περίπτωση της Ελλάδας υποβάθμιζε τις κτηνωδίες των Ελλήνων σε βάρος του τουρκικού στοιχείου, επικεντρωμένη σχεδόν αποκλειστικά στα εγκλήματα των Οθωμανών.

Δεν εκπλήσσει λοιπόν ότι πολλοί τότε, όπως και σήμερα, θεωρούσαν τις ανθρωπιστικές επεμβάσεις μονομερείς και υποκριτικές. Όταν το 1822 η Βρετανία γνωστοποίησε την πρόθεσή της να παρέμβει για να βοηθήσει τους Έλληνες που υπέφεραν από τις διώξεις των Τούρκων, ένας Οθωμανός υπουργός είπε:

«Γιατί δεν κάνουν επέμβαση οι Χριστιανοί Μονάρχες για να εμποδίσουν τον Τσάρο της Ρωσίας να εξορίζει τους υπηκόους του στη Σιβηρία; Φαίνεται ότι υπάρχει ένα ανθρωπιστικός νόμος για την Τουρκία και ένας άλλος για τη Ρωσία!».

Οι μεγαλύτεροι πολέμιοι των ανθρωπιστικών παρεμβάσεων ήσαν στη Δεξιά του πολιτικού φάσματος. Για τον Metternich π.χ. οι ανθρωπιστικές παρεμβάσεις δεν ήταν τίποτα άλλο παρά «μια απάτη που χρησιμοποιεί τη θρησκεία και την ανθρωπότητα ως πρόφαση προκειμένου να ανατρέψει την ομαλή τάξη των πραγμάτων».

Οι Έλληνες λοιπόν που αύριο θα διαμαρτύρονται -δικαίως ή αδίκως- για την «ανθρωπιστική επέμβαση» στη Συρία, καλό θα ήταν να αναλογισθούν ότι και οι ίδιοι ως μέλη μιας συγκεκριμένης εθνοπολιτικής κοινότητας οφείλουν τη γένεσή τους σε μία ανάλογη «ανθρωπιστική» επέμβαση - και, μάλιστα, τη Μητέρα όλων των Ανθρωπιστικών Επεμβάσεων στη σύγχρονη εποχή!

Για το αν φυσικά η «ανθρωπιστική παρέμβαση» που οδήγησε στη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας ήταν κάτι που ωφέλησε την ανθρωπότητα, αυτό είναι ένα θέμα που ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος σημειώματος.

Protagon
InfoGnomon